OSMANLI ÖNCESİ BURSA - DOÇ. DR. MEFAİL HIZLI

Eski Bursa'ya Ait Bir Gravr

* Doç. Dr. Mefail HIZLI-Uludağ Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi

Osmanlı Öncesi Bursa "Bursa, Osmanlılar'ın terbiye ettiği bir şehirdir"(1)

Kaplıca şehri olarak Bursa'nın önemini kavrayan Plini-us, yazdığı iki mektupla İmparator Trainus'un dikkatini çekmiş ve bu sayededir ki, o tarihe kadar hisarla çevrili küçük bir kasaba hüviyetindeki Bursa, genişle­miş ve büyük bir imar faaliyeti gerçekleştirilerek, saraylar, kütüphaneler, gimnasyumlar, agora, kaplıcalar, umuma mahsus revaklar ve heykeller gibi çok sayıda eserleriyle tezyin edilmiştir. Bugünkü Eski Kaplıca da bu devrin eserlerindendir. Artık Bursa, Küçük Asya'nın bir medeniyet ve ticaret merkezidir. Bu yüzden, MS 243 yılında İskitler tarafından yakılınca, vali Lucinus zamanında ve ikinci defa olarak yeni­den ihya edilmiştir.

Sahip olduğu tabii güzellikler ve coğrafi konum dolayı­sıyla tarihin her döneminde rağbet gören yerleşim merkez­lerinden biri olan Bursa'nın, ne zamandan beri mevcut ol­duğu tam olarak tesbit edilememektedir. İsmi ve kuruluşu hakkında birçok efsane bulunan(2) ve adeta bir yeşil deni­zini andıran Bursa, efsane diliyle ifade etmek gerekirse, "daha doğuşundan itibaren tanrıların sevgilisidir."(3)

Hangi tarihte kurulduğu bilinemese de, Bursa'nın kuru­cusunun, milattan önce üçüncü asırda yaşayan Bithinya kralı I. Prusias olduğu ve adını bu kişiden aldığı kabul edilmektedir.(4) Ancak kuruluş tarihini çok daha gerilere taşıyan kaynaklar da vardır. Bazı kaynaklara göre Bursa, MÖ 2400 yıllarından beri Anadolu Eti İmparatorluğu'na bağlı bir şehir olup Bithinya sitesinin başkentiydi.(5)

Bursa'nın kuruluş tarihini milattan önce ikinci asra gö­türen tarihçi Plinius, MÖ 202'de vuku bulan Zama muha­rebesinde Romalı Scipio'ya mağlup olarak Bithinya kralı I. Prusias'a sığınan Kartacalı komutan Annibal'in fikirleri ve paraları ile milattan önce 186 yılında kurulduğunu söy­ler. (6) Charles Texier de eserinde bu fikre katıldığını be-lirtir.(7)

Ünlü antik çağ coğrafyacısı Strabon, Bursa'nın, Mysia Olympos'u eteklerinde kurulan ve iyi idare edilen bir kent olduğunu, Phrygialılar ve Mysialılarla sınır komşusu olan bu kentin, Kroisos'a karşı savaşan Prusias tarafından ku­rulduğunu ifade eder.(8.)

Bursa hakkındaki bu tarihlendirmelerden sonra, şehrin tarihi ile ilgili daha detaylı bilgilere geçebiliriz. İlk çağlar­da şehirlere genellikle kurucularının isimleri verildiğine göre, Bursa'nın da Bithinya krallarından biri olan I. Prusi­as tarafından kurulduğunda şüphe yoktur. Anadolu'nun kuzeybatısında, şimdiki Marmara bölgesi havzasında otu­ran kavimlerden biri olan Bithinler'in, bu ilk çağlarda aynı dönemde kendilerine ait üç Prusias şehri vardı: Prusias ad Olympos (Olimpos Prusası=Bursa), Prusias ad Mare (Gemlik) ve Prusias ad Pontus Euxinum (Karadeniz Ereğ-lisi). Bu şehirler arasında Bursa'nın "Olimpos Bursası" adıyla zikredilmesi, şehrin ve bölgenin en yüksek dağı olan Uludağ'ın "Olympos" olarak şöhret bulmasıyla ilgili­dir. Uludağ'ın eteklerindeki kent anlamındaki bu ifade, za­man içinde "Prusa"ya dönüşmüş (9) ve Bizans döneminde de bu adla anılmıştır. Bu arada Bursa şehrinin antik Atus-sa kenti yıkıntıları üzerinde kurulduğuna dair iddialar da vardır. (10)

Bursa ilk çağlarda Eti hükümranlığından sonra Lidyalı-lar'm yönetimine girmiştir. Lidya kralı Kroisos'un milattan önce 546 yılında Pers kralı I. Keyhüsrev'in ordularına ye­nilmesinden sonra, Bursa'nın da içinde bulunduğu Bithin­ya bölgesi Pers hakimiyeti altına girmişti. Bursa ve hava­lisi Persler'in elinde bulunduğu yaklaşık iki asır boyunca İran hazinesine yılda 100 gümüş talen tutarında bir vergi ödemeyi taahhüt etmişti.

MÖ IV. yüzyılın başlarında Bithinya'ya kral olan Zipo-etes, Persler'i yenilgiye uğratan Büyük İskender'in hakimi­yetini kabul edince, bütün Bithinya ülkesi gibi Bursa da Grek egemenliğine girmiş oluyordu. İskender'in erken ölümü üzerine geniş imparatorluk toprakları komutanların arasında paylaşılınca, Bithinya da Antigonos'a kalmıştı. Bir süre sonra, Zipoetes'in oğlu I. Nikomedes, milattan ön­ce 279 yılında ülkenin bağımsızlığını tam olarak sağlamış­sa da, II. Nicomedes (MÖ 146-92), ülkeyi yeni bir tehlike olan Roma istilasından koruyabilmek için Pontus kralı Mithridates ile birleşmek zorunda kalmıştır. Ancak, onun oğlu III. Nicomedes zamanında (MÖ 88) ise Bithinya, bu kez de bizzat Mithridates tarafından istila edilmiş ve Ro-ma'dan yardım istenmek durumunda kalınmıştı.

Bithinya bölgesinin Romalılar'm kontrolü altına girme­si, milattan önce 73 yılında Kapıdağ yarımadasında mey­dana gelen ve Romalı komutan Lucullus'un emrindeki kuvvetlerin Mithridates'in ordularını yenmesinden sonra­ya rastlar. Fakat Mithridates'in oğlu Farmas'ın bir süre sonra Anadolu'yu zaptetmesi üzerine MÖ 40 yılında Sezar orduları bir kez daha fethetmiş ve böylece Bursa bölgesi tam olarak Roma hakimiyeti altına girmiş oldu. Bu haki­miyet, Roma İmparatorluğu'nun Doğu ve Batı olmak üze­re ikiye ayrıldığı milattan sonra 395 yılına kadar, yaklaşık 4,5 asır sürmüştür.

İmparator Traianus, Bithinya'nın başkentini Prusa'dan Nikomedia'ya (İzmit) taşıdı ve Proconsul Plinius'u buraya vali atadı. Önceleri Bithinya eyaletine bağlı ikinci sınıf bir şehir durumunda iken, bu imparator döneminde MS 84'den itibaren, senatoya (ayan meclisi) sahip birinci sınıf bir şehir haline geldi. Adı geçen valinin bu konudaki gay­retleri, özellikle Bursa'nın her konuda kalkınmasını sağla­dı. Şehirde senatonun aldığı kararlar, valinin hüküm ve iradesine bağlı idi.

Kaplıca şehri olarak Bursa'nın önemini kavrayan Plini­us, yazdığı iki mektupla İmparator Trainus'un dikkatini çekmiş ve bu sayededir ki, o tarihe kadar hisarla çevrili küçük bir kasaba hüviyetindeki Bursa, genişlemiş ve bü­yük bir imar faaliyeti gerçekleştirilerek, saraylar, kütüp­haneler, gimnasyumlar, agora, kaplıcalar, umuma mahsus revaklar ve heykeller gibi çok sayıda eserlerle tezyin edil­miştir. Bugünkü Eski Kaplıca da bu devrin eserlerinden­dir. Artık Bursa, Küçük Asya'nın bir medeniyet ve ticaret merkezidir. Bu yüzden, MS 243 yılında İskitler tarafından yakılınca, vali Lucinus zamanında ve ikinci defa olarak yeniden ihya edilmiştir.



Devam ediyor...