ENFLASYON ORANINDA FAİZ CAİZ Mİ?

Enflasyonu paranın mal karşısında değerinin düşmesi satın alma gücünün azalması olarak anlarsak bir borç ilişkisinde bunun göz önüne alınması zounlu olur.

a) Karz-ı hasen, Allah rızası için, karşılığında bir menfaat beklemeden ödünç vermek demektir. Bu şekilde ödünç vermelerde vade bağlayıcı olmaz. Alacaklı istediğinde borçlunun -imkanı varsa- hemen ödemesi gerekir. Eğer ödünç alma üzerinden geçen süre içinde para değer kaybına uğramışsa borçlu bu kaybı da karşılamakla yükümlüdür. Kabaca açıklamak gerekirse, ödünç alındığında bir kilo pirinç alan bir para, ödendiğinde de bir kilo pirinç alabilmelidir. Kâğıt paranın kendine ait bir değeri yoktur, o değerini satın alma gücünden almaktadır, eğer enflasyon farkı ödenmezse borç eksik ödenmiş olur.

b) Vadeli alım satımlarda vade süresi içinde para değerini kaybetse bile enflasyon farkı ödenmez, vade geldiğinde başta belirlenen miktar ödenir; çünkü alacaklı akit yaparken enflasyonu da düşünmüş ve bedele ilave etmiş, vade farkı ile onu telafi etmiştir.

Vade dolduğu halde borç ödenmez, aradan bir süre daha geçer ve bu arada para değer kaybına uğrarsa bunun da (enflasyon farkının) ödenmesi gerekir.
Yukarıda açıklanan ödeme kuralının banka faizine uygulamak ve “bankaların verdiği faiz enflasyon miktarını geçmezse bunu almak caiz olur” demek mümkün müdür?

Mümkün değildir.

Çünkü bankaya para yatıranlar oraya ödünç para vermezler, “az parayı, vadeli olarak çok para (faiz miktarınca fazla para) karşılığında satarlar”. Bu işlemi yapmak için de daha başta (enflasyon gerçekleşmeden) belli bir faiz üzerinde anlaşırlar. Daha sonra bu faiz, enflasyon oranının altında veya üstünde kalsa da bunu (faizi) alırlar.

İslam fıkhına göre “faizli işlem yapmak” caiz değildir.
Banka mevdûatı faizli işlemler yaparak arttırmaktadır. Bankaya yatırılan paradan kazanılan faiz genel olarak (kural olarak) enflasyonun üzerinde olur (reel faiz kazanılır). Banka bu reel faizin bir kısmını kendinde bırakır, bir kısmını da mevdûat sahiplerine verir (verdiği reel faizin bir kısmıdır).
A şahıs bir kimsenin malını çalsa veya gasbetse, sonra bu malın kendine ait olduğu ortaya çıksa, başta yaptığı çalma veya gasbetme eylemi meşru hale gelmez. Bu örnek, banka ile yapılan “faiz akdi”ne aittir. Ayrıca bankanın ödediği, enflasyon farkı değildir, mevdûattan kazandığı faizdir.
Bu sebeple “banka dışı borçlanmalarda” enflasyon farkının ödenmesi, bankaya para yatırıp -miktarı ne olursa olsun- faiz almaya kıyas edilmemelidir.

Bankaya isteyerek değil de mecbur bırakılarak para yatıranlar, kendilerine ödenen faizin enflasyon oranı kadarını alıp kullanabilirler. Çünkü başta isteyerek faizli akit yapmamışlardır ve aldıkları nominal fazlalık, gerçek manada (reel) fazlalık değildir, kendilerinden zorla alınan paralarının, satın alma değeri bakımından eşit miktarıdır. Daha fazlasını ise yoksullara vermeleri gerekir.
Prof. Dr. Hayrettin KARAMAN