TARİHLE İLGİLİ KAVRAM, TERİM VE SÖZLÜKLER (M)

MAARİF : Osmanlı devletinde eğitim sistemine verilen isimdir.

MANDA (GÜDÜM) : Sömürgeciliğin başka bir boyutu olup, tam bağımsızlığına kavuşamamış ülkelerin yönetiminin geçici olarak başka bir büyük bir devlete bırakılmasıdır. İlk defa I.Dünya Savaşı sonrasında A.B.D. baskanı Wilson’un, sömürgeciliği reddeden ilkelerine karşı itilaf devletleri tarafından 1919 Paris Barış Konferansında ortaya çıkardıkları sömürgeciliğin yeni uygulama şeklidir.

MARKSİZM : Alman filozof ve siyaset adamı Karl Marx’ın ortaya koyduğu ve her gerçeği yalnız maddi sayan, Ruhun, zihnin, kutsal varlıkların ayrı gerçekler olduğunu kabul etmeyen öğretidir.

MASLAHATGÜZAR : Dışişleri teşkilatında başka bir ülke başkentinde görevlendirilen temsilciler Büyükelçi, Ortaelçi gibi ünvanlar taşırlar. En alt düzeydeki temsilciye Maslahatgüzar adı verilir. İki ülke arasında ilişkiler gerginleşince Büyükelçiler çekilerek temsil düzeyi Maslahatgüzar düzeyine indirilir.

MAVRİMİRA : Rumlar tarafından kurulan cemiyetin amacı; Osmanlı illerinde çeteler kurup idare etmek, miting ve propogandalar düzenleyip, isyanlar çıkartarak Ege bölgesinde ilerleyen Yunanlılara yardımcı olup, eski Bizans’ı yeniden canlandırmaktır.

MEBUS : BAKINIZ MİLLETVEKİLİ

MEBUSAN (MİLLETVEKİLLERİ) MECLİSİ : Osmanlı Devleti parlamentosunu oluşturan iki meclisten biridir. Üyeleri seçimle iş başına gelmesine rağmen padişahın meclis üstünde hakları ve yetkileri olduğu için, ulusal egemenliğe dayanan yasama görevini yerine getirmesi olanaksızdı. Osmanlı Devletinin son mebusan meclisi 16 Mart 1920’de İstanbul’un işgali üzerine dağıtılmıştır.

MECELLE : Tanzimattan sonra hazırlanan ve dini hukuk ile örfi hukuku biraraya getirerek oluşturulan medeni hukuk düzenlemesi.

MECLİS : Demokratik ülkelerde, halkın özgür iradeleri ile verdikleri oylarla ve serbest seçimlerle oluşan, yasama ve kendi içinden çıkardığı hükümet nedeniyle dolayısıyla yürütme görevini de üstlenmiş olan kurul.

MECLİS ARAŞTIRMASI : Meclisin, belli bir konuda, milletvekillerinden oluşan bir komisyon aracılığıyla derinlemesine araştırma yapmasıdır. Komisyonun hazırladığı rapor T.B.M.M. genel kurulunda görüşülür.

MECLİS HÜKÜMETİ SİSTEMİ : Bakanların, Cumhurbaşkanı tarafından görevlendirilen Başbakan tarafından seçilmesi (Kabine Sistemi) yerine Meclis tarafından tek tek seçildiği ve gene her birinin başbakana karşı değilde Meclise karşı sorumlu olduğu hükümet sistemi. (Örnek: Birinci TBMM’de uygulanan hükümet sistemi)

MECLİS SORUŞTURMASI : Bakanlar Kurulu üyelerinin görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçların araştırılmasını sağlayan, bir denetim yoludur. Meclis, soruşturma açılmasına karar verirse 15 kişilik bir soruşturma komisyonu kurulur. Komisyon suçlu olduğuna karar verirse, ilgili, yargılanmak üzere Meclis kararıyla Yüce Divan’a sevk edilir.

MECLİS-İ UMUMİ (GENEL MECLİS) : Osmanlılarda Ayan Meclisi ve Mebusun meclisinin birleşmesinden meydana gelen parlamentodur.

MEDENİ KANUN : Kişi hak ve özgürlüklerine önem veren, aile hukukunda kadın ve erkek eşitliğini sağlayan 4 EKİM 1926 yılında yürürlüğe giren kanuna verilen isimdir.

MEDENİYET (UYGARLIK) : Farklı kültürlerin yan yana gelmesiyle ortaya çıkan değer bütününe verilen isimdir.

MEKTEB-İ İPTİDAİ : Osmanlı Devleti döneminde ilkokullara verilen isim.

MEŞRUTİ MONARŞİ : Egemenliğin bir hükümdar ile halk tarafından seçilmiş olan bir meclis arasında paylaşıldığı siyasi sistemdir. (Örnek: 1908 Sonrası Osmanlı Devleti)

MEŞRUTİYET : Hükümdarın yanında bir meclisin bulunduğu ve egemenliğin hükümdar ile meclis arasında paylaşıldığı yönetim biçimi.

METROPOLİT : İstanbul’daki Fener Rum Ortodoks Patriğine bağlı bölgelerde bulunan kiliselerin dini lideridir. (Örnek: İzmir Metropoliti Damaskinos)

MEZHEP : Bir dinin kaynaklarının farklı biçimde yorumlanmasından oluşan yollar. (Örnek Sünnilik mezhebi)

MİLADİ TAKVİM : Başlangıç yılı “0” olarak kabul edilen bu takvim güneş yılına göre düzenlenmiştir. 1925 yılında çıkarılan bir kanunla Miladi Takvim kabul edilmiş, Ocak 1926’dan itibaren de yürürlüğe girmiştir.

MİLEN (MİLNE) HATTI : İngiltere’nin Karadeniz Orduları Başkomutanı General Milne’nin 1919’da Anadolu’da Yunanlılar’la Türkler arasındaki sınırı göstermek amacıyla belirlediği cizgidir.

MİLLET : Geçmişte bir arada yaşamış şimdi de bir arada yaşayan, gelecekte de bir arada yaşama inancında kararında olan, aynı vatana sahip çıkan, aralarında dil, kültür ve duygu birliği olan insan topluluğuna verilen addır.

MİLLETLER CEMİYETİ (CEMİYET-İ AKVAM) : I.Dünya Savaşı sonunda, Savaşı önlemek amacıyla A.B.D.Başkanı Wilsonun önerisi ile kurulan uluslararası örgüttür. Merkezi tarafsız bir ülke olan İsviçre’nin Cenevre şehri olan cemiyetin amacı ; a) Silahların kaldırılması ve azaltılmasını sağlamak b) Saldırıya uğrayacak devletlere yardım etmek c) Anlaşmazlıkları barış yoluyla çözmek d) Savaş çıkaran devletlere karşı önleyici ve şıkıştırıcı davranışlarda bulunmaktır. Milletler Cemiyeti bir kuvvete sahip olamadığından kararlarını kabul ettiremedi. Anlaşmazlıkları önleyemedi, Büyük devletlere karşı etkisiz kaldı. II.Dünya Savaşı sırasında her yönde yetersiz kalıp, önemini yitiren cemiyet, savaştan sonra görevini, Birleşmiş milletler örgütüne bıraktı.

MİLLETVEKİLİ (MEBUS) : Millete ait olan egemenlik yetkisini millet adına kullanmak amacıyla serbest seçimlerle seçilip yasama organı olan meclis’i oluşturan temsilcilerdir.

MİLLİ KADINLAR CEMİYETİ : İlk defa Sivas’ta, valinin yardımıyla kurulan cemiyetin, daha sonra bütün şehirlerde şubeler açılmıştır. Amaçları; işgalleri kınayıcı protesto ve mitingler yapmak, itilaf devletlerine ulusal davayı anlatan telgraflar çekmek ve ulusal direnişe parasal yönden katkı sağlamaktır.

MİLLİ AHRAR : 4 Mayıs 1919 tarihinde kurulan cemiyetin amacı, Mandaya karşı koymak ve bu fikri yaymaktır. Cemiyet aynı zamanda İzmir’in kurtarılması için de çalışmalarda bulunmuştur.

MİLLİ EGEMENLİK : Devleti yönetme gücü ve yetkisi olan egemenliğin bir kişi veya zümreye değil koşulsuz millete ait olmasına denir.

MİLLİ GÜVENLİK KURULU (M.G.K.) : Cumhurbaşkanının başkanlığında Başbakan, Genel Kurmay Başkanı, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanları, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanının katılımıyla oluşur. Devletin iç ve dış genel güvenliğini ilgilendiren çalışma ve planlamaları yapar. Aldığı kararlar hükümete tavsiye niteliğindedir.

MİLLİ KONGRE : 29 Kasım 1918 de kurulan cemiyetin amacı; işgallerin haksızlığını ve Türk milletinin varlığını itilaf devletlerine duyurmaktır.

MİLLİYETÇİLİK : Mensup olduğu milleti her bakımdan yüceltme azmine verilen isimdir. ******’ün milliyetçilik anlayışına göre kendini Türk milletinin bir ferdi olarak hisseden herkes Türktür. Irkçı yaklaşımı reddeder. Kültür ortaklığı en önemli unsurdur.

MİSAK-I MİLLİ (ULUSAL ANT) : ****** tarafından hazırlanan ve özü Erzurum Sivas Kongre kararlarında oluşan belgenin, 17 Şubat 1920’de Son Osmanlı Meclisine, 18 Temmuz 1920’de T.B.M.M.’de kabul edilip, yayımlanmasıdır. 30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesine göre işgal edilmeyen ve Türklerin çoğunlukta bulunduğu yerleri milli sınır olarak kabul eden, Türkiye’nin bugünkü sınırları içerisinde bağımsızlığını sağlamasını ön gören belge. Misak-ı Milli; milliyetçilik akımının ve ulusal kurtuluş Savaşı’nın temel yapısını oluşturmuş ve Sevr Antlaşmasında T.B.M.M.’nin karşı teklifi olarak ortaya konmuştur.

MONARŞİ : Egemenliğin tek bir kişiye ait olduğu yönetim sistemidir.(Örnek:Krallık, İmparatorluk vs.)

MUHAFAZAKAR : Gelenek, görenek ve dinsel kurallara çok katı biçimde bağlı olan kişi.

MUTAASSIP : Yenilik ve değişime kapalı olan, tutucu kişilere verilen ad.

MÜDAFAA-İ HUKUK GRUBU : M.Kemal Paşa tarafından meclis faaliyetlerinin daha düzenli ve planlı bir şekilde yürütebilmek amacıyla kendi düşüncesinde olan milletvekilleriyle 1922 yılı başlarında T.B.M.M.’de kurduğu bir gruptur. Daha sonra Cumhuriyet Halk Fırkası adını almıştır.

MÜDDE-İ UMUMİ : Osmanlı hukuk sisteminde “savcı”’ya verilen isim.

MÜDERRİS : Medrese hocası. Medresedeki öğretim üyelerinin en üst rütbesi.

MÜFTÜ : BAKINIZ ŞEYHÜLİSLAM

MÜHENDİSHANE-İ BAHRİ-İ HÜMAYUN : 1776 da deniz subayı yetiştirmek amacıyla İstanbul Haliçte açılan okul. Burada Fransız askeri okullarının ders programları uygulanırdı. 1834'te Heybeliadaya taşındı. 1842’de “Mekteb-i Bahriye-i Şahane” Cumhuriyet döneminde ise “Deniz Harp Okulu” adını aldı.

MÜHENDİSHANE-İ BERRİ-İ HÜMAYUN : 1975 yılında İstanbul Halıcıoğlunda kara topçu subayı yetiştirmek amacıyla açıldı. Fransız askeri okullarının ders programları uygulanırdı. 1847’de “topçu ve mimar mektebi” adını aldı. Son dönemde topçu sınıf okulu haline dönüştürüldü.

MÜLTEZİM : Osmanlı Davletinin son döneminde bir bölgenin iltizamını yani vergi toplama hakkını devlet hazinesine peşin para vererek satın alan kişilere verilen isim vergi toplama hakkını elde ettikleri için halktan çok ağır vergiler almışlar ve halka eziyet etmişlerdir. Mültezimler kendi bulundukları bölgenin adata tek hakimi haline gelmişlerdir. Son dönem Osmanlı devletinin en büyük sosyal sorunları Mültezimler yüzünden ortaya çıkmıştır.

MÜMTAZ SINIFI : Osmanlı Devletinin son döneminde açılan Erkan-ı Harbiye Mektebini (Harp Akademileri) başarıyla bitiren subaylara Erkan-ı Harp (Kurmay) gerekli başarıyı elde edemeyenlere ise mümtaz ünvanı verilirdi. Mümtaz subaylar belli bir süre izlendikten ve komutanlarından olumlu sicil aldıktan sonra Erkan-ı Harp (Kurmay) ünvanı elde ederlerdi.

MÜNECCİM BAŞI : Osmanlı Devletinde ilmiye sınıfından (din adamları sınıfı) saray memuru. Görevi, önemli tarihlerin saptanması için astrolojik hesaplar yapmaktı. Yeni padişahın tahta oturması (cülus) savaş ilanı, sadrazamın atanması vs. gibi konularda birtakım “nücum” (yıldız) hesaplamaları yapar, uğurlu gün ve saati belirlerdi. Osmanlı yönetiminin çağdışı, akıl ve bilimle bağdaşmayan uygulamalarından biri idi.

MÜRTECİ : BAKINIZ GERİCİ

MÜRİT : Bir tarikat şeyhine bağlanarak ondan tasavvufun yolarını öğrenen, onun doğrultusunda ilerleyen şeyhine körü körüne itaat eden kimse.

MÜSADERE : Osmanlı Devletinde uygulanan cezalardan biridir. Gözden düşen ve görevden alınan devlet memurlarının veya şeri mahkemelerin verdikleri kararlar doğrultusunda halktan her hangi birinin mal ve mülklerinin bir kısmına veya tümüne devletin el koyması esasına dayanır.

MÜSTANTİK : Sorgu hakimi