TARİHLE İLGİLİ KAVRAM, TERİM VE SÖZLÜKLER (E,F.G)

EFENDİ : Osmanlı Devletinde İlmiye sınıfından olanlar (imam, kadı, Müftü, Kazasker, Şeyhülislam) için kullanılan bir ünvandır. Ayrıca Askeri öğrenciden Binbaşı rütbesine kadar olan bütün askerler için de bu unvan kullanılırdı.

EGEMENLİK : Milleti ve devleti yönetme gücü ve yetkisine egemenlik denir.

EKALLİYET : BAKINIZ AZINLIK

EKONOMİK BÖLGE : Denize kıyısı olan devletlerin ekonomik yönden egemenliğine bırakılmış olan deniz dibi ve üzerindeki su kütlesidir.

ELVİYE-İ SELASE : Osmanlı Devletinin son döneminde Kars-Ardahan-Artvin (Batum) için kullanılan ve “Üç Vilayet” anlamına gelen ifade.


EMİR : Yasal olarak emretme yetkisine sahip şahısların hizmetlerin yürütülmesine ilişkin vermiş oldukları sözlü ve yazılı direktiftir.

ENDERUN : Topkapı Sarayında, Padişahın elçileri ve divan üyelerini kabul ettiği yer olmasının yanısıra devlet adamlarını yetiştiren okula da aynı ad verilmiştir.

ENVER PAŞA : 1881 Yılında İstanbul’da doğdu. Manastır Askeri Lisesi, Harp Okulu ve Harp Akademisini bitirdi. Makedonya’daki 3 ncü Orduya atanarak eşkıya takibi görevinde bulundu. İttihat ve Terakki Cemiyetinin kuruluşunda önemli rol oynadı. II. Abdülhamit’e Meşrutiyeti zorla ilan ettirmek için Resneli Niyazi Beyle aynı zamanda dağa çıktı. II.Abdülhamit’in Meşrutiyeti ilan etmek zorunda kalmasından sonra döndüğü Selanik’te “Hürriyet kahramanı” olarak karşılandı. 31 Mart gerici ayaklanmasının bastırılmasında görev yaptı. Trablusgarp savaşının patlak vermesi üzerine Binbaşı Mustafa Kemal gibi pekçok Türk subayıyla birlikte bölgedeki yerel halkı teşkilatlandırmak ve İtalya’nlara karşı savaşmak amacıyla Trablusgarp’a geçti. Birinci Balkan savaşının patlak verip Trablusgarp’ın İtalyanlara terkedilmesi üzerine İstanbul’a döndü. Birinci Balkan Savaşındaki yenilgi üzerine iltihatçı fedailerle birlikte bir hükümet darbesi yaparak (Bâb-ı Ali Baskını) Mahmut Şevket Paşa’yı Sadrazamlığa, (Başbakanlık) getirdi. II.Balkan savaşında Edirne’ye ilerleyen diğer komutanlara emir verilerek birlikleri durduruldu ve Enver Beyin birliğinin Edirneye girmesi sağlandı. “Edirne Fatihi” ünvanı ile meşhur edildi. Osmanlı hanedanından Naciye Sultanla evlenerek Saraya damat oldu. Rütbesi yarbaylıktan Tuğgeneralliğe yükseltilerek Harbiye Nazırlığına (Savaş Bakanı) getirildi. Almanlarla yakın işbirliğine girerek, İngiltere ve Fransa’nın tepkisini aldı. Birinci Dünya Savaşının başlamasıyla İngiliz donanması önünden kaçan Goben ve Breslav isimli gemilerin Çanakkale Boğazından girmesine izin verdi. Bu gemilerin satın alındığını ve isimlerinin Yavuz ve Midilli olarak değiştrildiğini ilan etti. Ardından bu gemilerin gizlice Karadenize açılarak Rusların Sivastapol ve Odesa limanlarını bombalamasına izin verdi. Böylece Osmanlı devleti savaşa sürüklenmiş oldu. Erzurumdaki Ordunun komutanlığını bizzat devralarak kış mevsiminde Sarıkamışa taarruz etti. 90.000 kişi çetin kış şartlarında donarak can verdi. Hatalı politikalarıyla I.Dünya Savaşının kaybedilmesinde büyük rol oynadı. Savaşın bitiminde Almanyaya kaçtı. Ardından Sovyet Rusya’ya geçerek Milli Mücadelenin en kritik döneminde Sakarya Meydan Muharebesi öncesi Anadoluya geçmeye çalıştıysa da ikilik yaratacağı gerekçesiyle Mustafa Kemal Paşa tarafından reddedildi. Ardından Türkistan’a geçerek emrine topladığı silahlı güçle Ruslara karşı savaşırken Tacikistanda öldürüldü.

ERKAN-I HARBİYE MEKTEBİ : Harp Akademisi, Harbiye Mektebinin devamı olarak açıldı. 1848’de ilk mezunlarını verdi. Buradan çıkan subaylar “Erkan-ı Harp” (Kurmay) ünvanını alıyorlardı.

ERKAN-I HARBİYE-İ UMUMİYE RİYASETİ : Genel Kurmay Başkanlığı 1908’den sonra oluşturulan Harbiye Nezaretinin (Savaş-Savunma Bakanlığı) en büyük askeri makamı.

ERMENİ PATRİKHANESİ : 1461 yılından itibaren merkezi İstanbul’da bulunan Ermenilerin dinsel merkezidir.

EŞİTLİK : Renk, ırk, dil, din, mezhep ve cinsiyet ayrımı gözetmeksizin herkesin kanunlar önünde eşit olmasıdır.

EŞRAF : Kelime olarak “Şerefliler” anlamına gelmektedir. Bir şehirde veya kasabada sözü geçen itibarlı kişileri ifade etmek amacıyla kullanılırdı.

ETNİK GRUP : Aynı ırk ve kültüre sahip olduklarını düşünen insanların oluşturduğu topluluk.

ETNİK-İ ETERYA : Rumların “milli dernek” dedikleri en eski cemiyetleridir. Yunanlıların bağımsızlıklarını sağlamak amacıyla kurulan cemiyet Kurtuluş Savaşı sırasında; Anadoludaki diğer Rum cemiyetleri ile ortak hareket etmiş özellikle Trabzon ve çevresindeki Rumları birleştirerek “Pontus Rum” devletini kurmaya çalışmıştır.

F.I.R. HATTI (FLİGHT İNFORMATİON REGİON = UÇUŞ BİLDİRİM BÖLGESİ) : Sivil havacılıkta kullanılan bir terimdir. Sivil Havacılık kurumu (İCAO) tarafından Dünya değişik sivil havacılık trafik kontrol bölgelerine bölünmüş ve bu bölgelerde sivil havacılık trafik kontrolü bölgelere en yakın devletlerin sorumluluğu altına bırakılmıştır. Bu ülkeler güvenli bir hava trafiği sağlayabilmek amacıyla bazı uçuş koridorları belirleyerek İCAO ‘nun onayını mütakiben uygulamaya geçerler ve sivil uçuşları yönlendirirler. Ege denizinde Türk Hava Sahasına kadar olan sivil havacılık trafik kontrolü Yunanistana verilmiştir. Dolayısıyla Ege Denizi üzerinden gelen bir uçak Türk Hava Sahasına girene kadar Türk trafik kontrolüne bilgi vermek zorunluluğunda değildir. Haberleşmesini Atina trafik kontrolü ile yapar. Bu durum Türkiye’nin güvenliğini tehdit ettiği için Türkiye yeni bir fırhattı tesbiti ve sorumlulukların yeniden paylaşılmasını istemektedir. Bu nedenle Yunanistanla aramızdaki önemli sorunlardan birini oluşturmaktadır.

FAŞİZM : I.Dünya Savaşı’ndan sonra İtalya’da Mussolini’nin kurduğu bir siyasal rejimdir. Tek partinin diktatörlüğüne, milliyetçilik heyecanına ve meslek kuruluşlarına dayanan baskıcı bir rejim olup, Kominizme karşıdır. Devlet her zaman ön plandadır. Hem milletin hayat ve çıkarlarını korur, hemde ahlaki ve dini bir kuruluştur. Ekonomi bütünüyle devlete bağlıdır. Devletten başka hiç bir varlık yoktur. İnsan devlet için vardır. Bireylerin hakları demokrasi kargaşa yaratır. Devlete de onu yöneten şef (DUÇE-FÜHRER) can verir ve devletle özdeşmiştir.

FELAHI VATAN GRUBU : Son Osmanlı Mebusan Meclisinde Milli Mücadeleyi destekleyen milletvekillerinin, oluşturduğu grubun adıdır.

FENER PATRİKHANESİ : Tüm ortodoksların dinsel temsilciliğidir.

FERMAN : Osmanlı padişahlarının yayınladıkları ve kanun niteliğinde olan emirlerdir.

FETHİ OKYAR : ******’ün Harp Okulundan sınıf arkadaşıdır. Askerlikten ayrıldıktan sonra siyasi hayata atılmıştır. 1925’te başbakanlık yapmış, ******’ün isteği üzerine 1930 yılında serbest Cumhuriyet Fırkasını kurmuş ancak kısa süre içinde partisine gericilerin ve rejim düşmanlarının dolması üzerine partiyi feshetmiştir.

FETVA : Şeriat Hukukunun uygulandığı ülkelerde uygulamalarda ortaya çıkan aksaklıklar konusunda en büyük dini makam olan Şeyhülislam tarafından verilen kesin hükümdür.

FEVZİ PAŞA (ÇAKMAK) : 1876’da İstanbul’da doğdu. 1896 yılında Harp Okulunu, 1898 yılında Harp Akademisini bitirdi. Balkan Savaşlarında ve I.Dünya savaşında Çanakkale, Doğu ve Filistin cephesinde çeşitli komutanlık görevlerinde bulundu. 24 Aralık 1918’de İstanbul hükümetince Genel Kurmay Başkanlığı ve ardından 1920 yılında Harbiye Nazırlığına (Savaş bakanı) getirildi. 27 Nisan 1920’de Anadoluya geçerek Kozan Milletvekili olarak TBMM’de göreve başladı. Milli Mücadele boyunca kendine verilen Genel Kurmay Başkanlığı Savunma Bakanlığı ve Başbakanlık gibi görevlerde bulundu. Milli Mücadele boyunca Türk Ordusunun Genel Kurmay Başkanıydı. TBMM. Tarafından 31 Ağustos 1922 tarihinde Mareşalliğe terfi ettirildi. 1924 yılından sonra milletvekilliğinden istifa ederek 1944 yılında emekliye ayrılana kadar Genel Kurmay Başkanlığı görevini sürdürdü. Cumhuriyet ordusunun yeniden yapılanmasında büyük rol oynadı. 1946’dan sonra siyasi hayata geri döndüyse de kısa bir süre sonra ayrıldı. 10 Nisan 1950’de vefat etti.

FIKIH : Kuran ve Sünnete dayandırılan hukuk (şeriat) sistemidir.

FIRKA : Topluluk, grup, Askerlikle tümen düzeyindeki birlik, siyasette siyasi parti.

GENEL MECLİS : BAKINIZ MECLİS-İ UMUMİ

GENELGE (TAMİM) : Herhangi düşünceyi iletmek, kamuoyuna duyurmak amacıyla ilan edilen düşünce veya kararlar bütünü. (Örnek:Amasya Genelgesi)

GENERAL PAPULAS : Sakarya Meydan Muharebesine kadar Yunan Ordusunun başkomutanlığını yapmış olan Yunanlı General

GENERAL HACIANESTİ : Sakarya Meydan Muharebesinden Büyük Taarruzun sonuna kadar Yunan Ordusunun başkomutanlığını yapmış olan Yunanlı General.

GENERAL TRİKOPİS : Büyük Taarruzda Afyon Müstahkem mevki komutanıdır. Büyük taarruzda esir edilmiştir. Uşak’ta Mustafa Kemal Paşa’nın karşısına çıkarıldığında, Yunan hükümetince son anda General Hacıanesti’nin Yunan ordusu başkomutanlığından alınarak yerine kendisinin getirildiğini Mustafa Kemal Paşa’dan öğrenmiştir.

GENSORU : Bakanlar Kurulunun genel politikası yada bir bakanın uygulamaları hakkında başvurulan bir denetim yoludur. Konuya ilişkin mecliste genel görüşme açılır, görüşme sonucu yapılan oylamada Meclis genel mevcudunun yarıdan bir fazlasının güvensizlik oyu vermesi sonucu bakanlar kurulu veya bakan görevinden düşer.

GERİCİ (MÜRTECİ) : Toplumda yeniliklere değer vermeyen, her yönüyle, eskiyi özleyen veya eski düzeni getirmeye düzeni getirmeye çalışan kimse.

GERİCİLİK (İRTİCA) : Toplumda yenilikler yerine eski düzeni getirmeye çalışan siyasi düşünce.

GIYAB : Yokluk, kişinin bulunmaması.

GÜÇLER BİRLİĞİ : BAKINIZ KUVVETLER BİRLİĞİ

GÜÇLER AYRILIĞI : BAKINIZ KUVVETLER AYRILIĞI

GÜLHANE HATTI HÜMAYUNU (TANZİMAT FERMANI) : Padişah Abdülmecit tarafından 1839 yılında ilan edilmiş olan emirler bütünüdür. Bu belge ile Osmanlı tarihinde ilk kez kendi yetkilerini kısıtlamış ve halkın mal, can emniyetini hukuki güvence altına almıştır. Hukuk Devleti anlayışına geçilmesindeki ilk önemli adımdır.

GÜVEN OYU : Hükümetin (Bakanlar Kurulu) veya herhangi bir hükümet üyesinin (Bakan) meclis oylaması ile onay almasıdır.